“MandeLA-BAN para sa Karapatan!”
(Talumpati mula South Africa)

                                                                Isinulat ng IKALAWANG PANGKAT NG URANIUM

PAGKILALA SA MAY AKDA

    Si Nelson Mandela ay ang unang itim na presidente ng Timog Aprika simula 1994 hanggang 1999. Isang lalaking may magkakasalungat na katangian na marahil ay nagmula sa kaguluhan ng panahon. Siya ay nag-aral sa kolehiyo at naging isang lawyer.

Isinulat nya ang "Handa Akong Mamatay" o "I Am Prepared To Die" dahil sa diskriminasyon sa mga taga-Aprika. Hindi pantay ang pagtrato sa kanila kumpara sa mga puti. Namumuhay ang mga puti sa karangyaan, habang naghihirap ang mga taga-Aprika sa kahirapan. Itinuturing ang mga taga-Aprika na alipin, na siyang nagtulak kay Mandela upang ipaglaban ang kalayaan at karapatan nila. Ninais ni Mandela na magkaroon ng pagkakapantay-pantay pagdating sa pagtrato sa mga itim kumpara sa mga puti. Mabigyan sila ng mataas na pasahod. Gusto nyang matapos na ang hindi magandang pagtrato sa kanilang mga taga-Aprika.

URI NG PANITIKAN

     Ginamit ng manunulat ang paraang sanaysay upang ihayag ang kanyang mga paniniwala at saloobin patungkol sa hindi pantay na pagtrato ng batas, na ginawa ng mga puti, sa pagitan ng mga puti at Aprikano na kapwa naninirahan sa Timog Aprika.

Sa pamamagitan ng paggamit ng mga opisyal na datos mula sa pamahalaan ay ipinakita niya ang hindi makatarungang pagkakaiba sa benepisyong natatanggap ng mga puti at Aprikano sa larangan ng edukasyon, trabaho at ekonomiya.

Hindi sya gumamit ng matatalinhagang salita sa kanyang pagsulat, bagkus ay mga ordinaryo at klarong salita upang malinaw nyang maisawalat ang kanyang mensahe.  

LAYUNIN NG AKDA

 Pinapakita ng akda sa kanyang mga mababasa ang nangyayaring racial discrimination at kung ano ang nais ng mga taga-Timog Aprika, ang pagkakaroon ng pantay na karapatan at hindi maituring na mas mababa ang kanilang sistema ng pamumuhay sa mga puti dahil lamang sa kanilang kulay. 

Mailalapat din ang mga teoryang Realismo, Sosyolohikal, at Marxismo sa akda. Sa teoryang Realismo naglalayong mapakita ang mga karanasan at nasaksihan ng may akda sa kanyang lipunan. Makikita natin na sa buong akda nakalaan ang mga karanasan ni Nelson Mandela ukol sa racial discrimination.

Sa Sosyolohikal naman naipapakita ang kalagayan at suliraning panlipunan sa lipunang kinabibilangan ng may akda. Isa sa mga suliranin na nakahayag dito ang diskriminasyon sa lahi. At kahit ngayon mayroon pa ring diskriminasyon lalo na sa mga may african heritage.

At ang huling teorya, Teoryang Marxismo, ipinapakita dito na ang tao ay may kakayahang umangat buhat sa kahirapan at suliraning panlipunan. Hindi naman ganoon nakatuon ang pokus ng akda sa teoryang ito ngunit base sa bayograpiya ni Nelson Mandela, siya ay naimpluwnsyahan ng Marxismo kung saan siya'y sumali sa South African Communist Party (SACP) ng palihim. Ang layunin ng samahang ito ay ang mawakasan ang sistema ng apartheid ngunit ito ay idineklarang ilegal.

TEMA O PAKSA NG AKDA

     Ang tema ng talumpati ay tungkol sa panawagan at pagmumulat sa karapatang pantao ng mga African at sa kanilang pantay na karapatan sa lahat ng bagay kumpara sa mga puti. Hindi lamang ito para sa mga African kundi ito ay puedeng gamitin sa iba’t-ibang bansa sa buong mundo. Ito ay naghahatid ng mensahe na ang diskriminasyon sa lahi ay isa sa mga dahilan kung bakit di umuunlad ang isang tao o bansa. Kailangan natin magtulungan at irespeto ang isa’t-isa para makamit ang pag-asa’t ginhawa.

Ang mga karakter sa akdang ito ay ang mga tao na nakaranas ng mga pangyayari sa akda ng "Handa Akong Mamatay" ni Nelson Mandela. Ang mga Europeong nang-api sa mga Aprikano, sila ang pinaka naapektuhan noon dahil sa diskriminasyon sa trabaho at pag-aaral. Kasama rin ang may-akda na lumalaban para matanggal ang saligang batas na umiiral sa kanilang bansa.

TAGPUAN/PANAHON

     Isinulat ang talampating ito noong Hunyo ng 1961 nang iginiit ang pag-babago sa polisya ng National Liberation Movement. Ang National Liberation Movement ay isang organisasyon na lumalaban sa giyera para sa national liberation.

Ang imahe na nasa taas ay galing sa Wikipedia, ito ay pinapapakita ang census noong 1960. Ang mga Bantu ay ang mga katutubo ng Aprika, sila ang pinakamaraming naninirahan sa Aprika pero sila ay inaabuso ng mga White o ang mga dayuhan. Ang isa sa posibleng nagdudulot nito ay ang kasaysayan nila sa pananakop nga mga taga-Britanya.

     Sa kalagitnaan ng 1870’s at 1900, ang Aprika ay humarap sa European imperialist aggression, diplomatic pressures, military invasions, and eventual conquest and colonization. (www.sahistory.org.za/article/history-slavery-and-early-colonisation-south-africa) Sa unang yugto ng pananakop ng mga taga-Britanya, ang Timog-Silangang Aprika ay naging pangunahing pinanggagalingan ng mga alipin. Ang pangunahing dahilan ng mga ekspedisyong ito ay ang pagpapalitan ng mga alipin. (exhibitions.nypl.org/africanaage/essay-colonization-of-africa.html)

     Pinakamayamang bansa sa Aprika ang Timog Aprika noong panahong iyon subalit namuhay ang nga puti sa karangyaan at ang mga taga-Aprika naman ay namumuhay sa kahirapan. Ang insidente ng malnutrisyon at sakit ay napakataas sa mga taga-Aprika. Ang insidente ng mga batang namamatay ay isa sa pinakamataas sa mundo, ito ay binanggit ni Nelson Mandela sa kanyang talumpati. Sa mga nabanggit niya ay iilan lamang ang mga ito ang nag-udyok sa kanya na umaksyon para mawakasan ang kahirapan at kawalan ng dignindad na nararanasan ng kapwa niyang taga Timog Africa. Kaya pinasok niya ang politika at naging abogado para baguhin ang batas na lumalabag sa karapatang pantao ng mga taga-Timog Aprika.

    

NILALAMAN O BALANGKAS NG MGA PANGYAYARI

     Ang talumpating ito ay madling intindihin at may iisang mensahe, ang diskriminasyon ay di nakakabuti sa bansa man o sa sarili. Ipinapakita dito ang adhikain ng nakararaming Aprikano, umunlad ang kanilang bansa at ang kanilang sarili ito man ay ekonomiko, panlipunan, etc.

Hanggang ngayon ay isang malaking problema pa rin ang diskriminasyon sa lahi kaya ang talumpating ginawa ni Nelson Mandela ay masasabi nating luma pero yung mensahe ay makabago at pinag-uusapan pa rin. Si Nelson Mandela ay isang Aprikano na nararamdaman ang diskriminasyon sa kanyang bansa kaya nakikita/nalalaman niya ang pananaw ng kanyang mga kababayan, ito’y ang dahilan kung bakit sumikat siya at pinuri ng kanyang kababayan pati na rin ang mga dayuhan. Kaya ang talumpating ito’y naging popular dahil iilan lamang ang may lakas ng loob na kalabanin ang makapangyarihan para sa nararapat na karapatan naipinagkakait sa kanila.

Mas maiintindihan ang talumpati kapag binasa ito ng paulit-ulit dahil nung binasa namin ng paulit-ulit ay mas nakakabilib ang kanyang ginawang estruktura ng talumpati. Nakakakumbinse na totoo ang kanyang sinasabe na naghihirap ang mga Aprikano, totoo na di patas ang gobyerno, totoo na may diskriminasyon! Sa ipinahayag niya na matitibay na ebidensya ang nagpanalo sa mga tao at sa ibang bansa.

Iilan lang ang mga tao na gugustuhing isakripisyo ang kanilang buhay para sa kanilang bayan, para sa kapakanan ng nakararami. Kaya sana ang makuha natin dito ay maging makabayan, di makasarili at lumaban para sa ikabubuti ng nakararami.

MGA KAISIPAN O IDEYANG TAGLAY NG AKDA

     Ang talumpating ginawa ni Nelson Mandela at ang paglaban niya sa karapatan ng mga Aprikano ay ang isa sa mga dahilan kung bakit siya ay binigyan ng “The Nobel Peace Prize 1993”. Ang Noble Peace Prize 1993 ay ibinigay kay Nelson Mandela at kay Frederik Willem de Klerk para sa kanilang mapayapang pagsugpo ng apartheid regime at sa paglalagay ng pundasyon para sa bagong demokratikong Timog Aprika.

     Kaya ngayon ay inaaral ang kanyang talumpating “Handa Akong Mamatay” para makapulot tayo ng mga kaisipan/aral mula rito:

-           “Dumaratig sa buhay ng isang bansa na kailangan niyang mamili; ang yumuko o lumaban.” 

-          "May dalawang paran upang makalaya sa kahirapan. Una ay sa pamamagitan ng pormal na edukasyon, at pangalawa sa pamamagitan ng pagpapataas/pagpaparami ng manggagawa sa kanyang kakayahan.”

-          "Hadlang para sa ekomikong pag-unlad at pag-unlad sa sarili ang paghihiwa-hiwalay batay sa kulay.”

-          "Ang bawat tao'y may karapatan sa buhay, kalayaan at malusog na pamumuhay".

ESTILO NG PAGKAKASULAT NG AKDA

     Epektibo ang pamamaraan ng may akda sa kanyang pagsulat sapagkat ito'y nadama ng mga nakikinig at mga mambabasa.

     Naging epektibo din ang pamamaraan ng may akda sa kadahilanang ito'y nagbigay atensyon sa pamamagitan ng pagbukas sa mga isip ng bawat mambabasa at ito ay pinag-aralang mabuti dahil maingat at angkop ang mga salitang ginamit sa akda. Kami mismo may nadala at naantig sa mga kwento at sitwasyong nailahad sa talumpati. Mahusay na naiparating ng may akda ang nais niyang mensahe sa kanyang mga pahayag.

Lantad ang pagkakasulat nito, inilalahad niya ang nais na iparating ng may-akda. Hindi gumamit ng mga mabulaklak na salita.  Tumatalakay sa napapanahong isyu ng kanilang lipunan. Naglalahad ang may-akda ng kanyang saloobin at damdamin.

Ang talumpating "Handa Akong Mamatay" ni Nelson Mandela ay pumapatungkol sa hindi makatarungang batayan sa buhay na bumabase sa kulay, ang pagkakaiba ng buhay ng mga African at mga puti sa kanilang bansa na South Africa. Ipinapakita rito ang "White supremacy" mula sa lupa ng mga Aprikano-ang tunay na may ari ng lupa, kung saan ang mga puti ay mas maginhawa ang buhay, at mas nagbebenepisyo kumpara sa itim dahil sa batas ng pamahalaan.

Ang Pinili ni Uncle Ben Salin ni Delfin Tolentino Jr.

Ang Pinili ni Uncle Ben Salin ni Delfin Tolentino Jr. Mula sa Uncle Ben's choice ni Chinua Achebe 

PAGKILALA SA MAY AKDA: Si Chinua Achebe o Albert Chinualumugo Achebe ay isang novelist at author. Sya ay isinilang noong November 16, 1930 sa LGBO town ng Ogidi sa Eastern Nigeria naging empleyado din sya ng nigerian broadcasting corporations noong 1961 bilang director of external broadcasting tumagal sya sa kanyang pwesto hanggang 1966 isa sa mga pumatok na novel nya na nakapagbenta ng halos 20 million copies ay ang "Things Fall Apart" na isinalin din sa 50 languages. Si Achebe ay naging faculty member din ng isang Unibersidad sa U.S. at Nigeria nanalo sya ng several awards dahil sa kanyang writing career at nakatanggap din sya ng honorary degrees mula sa 30 Unibersidad sa buong mundo at kinalaunan namatay si Achebe sa edad na 82 noong March 21, 2013 sa Boston Massachusetts

URI NG PANITIKAN: Ang Uncle Bens Choice ay isang anekdota. Sapagkat eto ay tumatalakay sa kakatwang pangyayari na naganap sa buhay ng isang tanyag o kilalang personalidad. Ito ay may dalawang uri: kata-kata at hango sa totoong buhay. Ito rin ang mga ginagawang mga pagpapaliwanag sa mga ginagawa ng tao.

LAYUNIN NG AKDA: Ang akdang ito ay naglalayong magturo sa mga mambabasa kung gaano kahalaga ang pamilya ipinaparating nito sa atin na hindi kayang higitan ng kahit anong materyal na bagay ang pamilya isa ay ang pagiging mapili sa pagkakatiwalaan. Ayon nga sa akda, "ang isang tunay na lalaki ng bayan ay dapat na matutong matulog ng dilat ang isang mata" samakatuwid, maari kang makihalubilo at makisama sa mga tao ngunit huwag kang masayadong maging komportable sapagkat hindi lahat ng kanilang ipinakikita sa iyo at sa iba ay ang kanilang tunay na pagkatao

TEMA O PAKSA NG AKDA: Ang tema o paksa ng Uncle Bens Choice ay ukol sa importansya ng pamilya para sa kultura ng mga Nigerian. Ipinakita dito na sa kabila ng mga naging impluwensya ng pagiging kolonya ng britanya, mas pinili ni Uncle Ben na tiisin ang kanyang mga materyal na paghahangad at talikuran si Mami Wata ng walang pagsisising nadarama

MGA TAUHAN O KARAKTER SA AKDA

Uncle Ben- jolly ben ang tawag sa kanyang lahat, sya ay isang klerk o Niger company sa Umuru

 Mga babae sa Umuru- ayon kay Uncle Ben, sila at magaganda ngunit tuso

Margaret Jumbo- isang babaeng mataas at manilaw-nilaw ang balat, siya ay naiiba daw sa mga babaeng umuru ayon kay Uncle Ben Matthew

 Obi- siya ay kaibigan at kapitbahay ni Uncle Ben

 Senior clerk- nabilanggo dahila nagnakaw ng ilang pado ng kaliko at siya ang pinalitan ni Uncle Ben sa trabaho

GB Olivant- nakatira ngayon sa dating bahay ni uncle ben

Tatay- ama ni Uncle Ben na siyang nagbibigay sa kanya ng mga payo

Mami Wata- ang diwata ng Niger, sya ang misteryosong babae na napakaputi na biglang lumilitaw sa bahay ni Uncle Ben

 Dr. J.M stuart-young - siya ay isang komersiyanteng puti na naging kalaguyo ni Mami Wata na naging dahilan ng kanyang pagiging pinakamayamang tao sa buong bansa

TAGPUAN/PANAHON: ang unang tagpuan at panahon kung saan at kailan naganap ang kuwento ay sa Niger company sa Umuru kung saan isang klerk ang ating pangunahin tauhan. Ikalawang tagpuan naman ay sa mga club na kaniyang pinupuntahan tuwing nagpapasya siyang magsaya, makihalubilo at uminom sa kanyang mga barkada at sa mamga ibang tao. Ikatlo ay sa bahay ng pangunahing tauhan sa kanyang katre kung saan nagpapakita sa kanya si Mami Wata at ang huling tagpuan ay sa bahay ni Matthew Obi na kaniyang tinakbuhan ng siya ay matakot sa diwatang bumisita sa kaniya

NILALAMAN/BALANGKAS NG MGA PANGYAYARI: Ang Uncle Bens Choice ay sadya namang napakainteresante. Inilahad dito kung paano ang tingin ng isang lalaki sa mga babae "maganda ngunit tuso" ika ni Uncle Ben. Madali lamang din kuhanin o intindihin ang punto ng nagsasalaysay. Ang ilang pangyayari sa akdang ito ay sadya naman talagang hindi pangkaraniwan kagaya na lamang ng isang diwata na ibibigay ang lahat ng iyong kagustuhan ngunit ito'y hindi pakakasal sa iyo. Ang akdang ito ay puno mg aral at sense. Ipinaparating nito satin kung gaano kahalaga ang pamilya higit sa mga materyal na bagay na hindi pangmatagalan

MGA KAISIPAN O IDEYANG TAGLAY NG AKDA

 -tayo ay dapat na hindi mawala sa ating katinuan kahit ano pa man ang mangyari

-kinakailangan natin maging alerto sa mga taong nakapaligid sa atin dahil kalimitan sa mga tao ngayon ay mapanukso

 -hindi dapat tayo gumagawa ng mga bagay na hindi natin makakayanang panindigan ang kalalabasan

 -mas piliin natin ang mga bagay na magbibigay sa atin ng kasiyahan na hindi matutumbasan ng salapi -hindi nagtatagal ang kayamanan kahit na ikaw pa ang pinakamayamang tao sa buong mundo

ESTILO NG PAGKAKASULAT NG AKDA Ang maikling kwento na "Ang pinili ni Uncle Ben" ay isang uri ng malikhaing pagsulat na piksyonal, naglalaman ito ng mga piksyonal na karakter katulad ni Mami Wata na isang water spirit. Sa mga huling parapo ng maikling kwento natin lalo makikita ang pagiging malikhain ng awtor dahil dito nabanggit ni uncle ben na siya ay binisita ni mami wata, ang diwata

BUOD: Si Uncle Ben o mas kilala sa tawag na Jolly Ben ay isang klerk sa Niger Company sa Umuru. Siya ang tipo ng lalaki na maaari mong makasama sa kasiyahan, biruan, inuman o kahit ano pa man, pero ni minsan ay hindi siya mawawaglit sa kaniyang katinuan. Naniniwala kasi siya sa sinabi ng kanyang ama na dapat ay matuto tayong matulog ng dilat ang isang mata dahil masyadong mapangahas ang mga tao sa ating kapaligiran. Nang sumapit naman ang Bisperas ng Bagong Taon ay nagpunta si Uncle Ben sa Club. Noong mga panahong iyon ay nakulong ang senior clerk nila dahil nagnakaw ito ng ilang paldo ng kaliko at siya ang pumalit dito kaya siya na ang nakatira sa maliit na bahay ng kompanya. Ang alam lang nila ay naka depende ang tama o mali sa kung ano ang hangad nito sa buhay. Kung yaman man o anak at asawa. Kung siguro yaman ang nais nito ay maling pinagtabuyan niya ang babae ngunit sino nga ba ang maghahangad ng yaman? Yaman na nauubos sa paglipas ng panahon? Tama nga sigurong pinili ni Uncle Ben na ipagtabuyan si Mami Wata at mas piniling mag asawa at anak. Dahil narin alam ni Uncle Ben na ang Asawa at anak ay pangmatagalang nagbibigay ng kasiyahan at kagaya ng yaman ni Mami Wata, maituturung niya ring yaman ang kaniyang anak at asawa.

ARAL : Yaman, Salapi,Mga ari- arian, lahat ng yan ay balewala kung mayroon kang asawa at anak na maari mong ituring na sariling kayamanan.